By Rosetta Taşı, insanlık tarihinin en önemli arkeolojik keşiflerinden biridir. Üzerinde yazılı üç farklı dil, antik uygarlıkların sırlarını çözmek için bir köprü görevi görmüş ve Mısır hiyerogliflerinin şifresinin kırılmasını sağlamıştır. Bu taş, yalnızca bir kaya parçası değil, medeniyetler arası iletişimin ve bilimsel keşfin sembolüdür. Bu makalede, Rosetta Taşı’nın keşfini, özelliklerini, tarihsel önemini ve modern dünyadaki etkilerini derinlemesine inceleyeceğiz.
Rosetta Taşı’nın Keşfi: Napolyon’un Mısır Seferi ve Tesadüfi Buluş
Rosetta Taşı’nın hikayesi, 1798 yılında Napolyon Bonapart’ın Mısır’a düzenlediği askeri seferle başlar. Napolyon, askeri hedeflerin yanı sıra, yanında 160’dan fazla bilim insanı ve sanatçıyı da götürerek Mısır’ın antik mirasını belgelemeyi amaçlamıştı. Bu ekip, Mısır’ın coğrafyasını, tarihini ve kültürünü kayıt altına almak için çalışmalar yürüttü.
15 Temmuz 1799‘da, Fransız ordusuna bağlı bir mühendis olan Pierre-François Bouchard, Nil Deltası’ndaki Reşit (Rosetta) kasabası yakınlarında bir kale inşaatı sırasında siyah bazalt bir taş buldu. Taşın üzerinde üç farklı yazıt olduğunu fark eden Bouchard, bunun önemli bir keşif olabileceğini düşünerek komutanlarına haber verdi. Taş, Fransızlar tarafından “Rosetta Taşı” olarak adlandırıldı ve Kahire’deki Institut d’Égypte’ye gönderildi.
Ancak 1801’de Fransızların Mısır’dan çekilmesiyle birlikte, İngilizler antik eserleri ele geçirdi. Rosetta Taşı da 1802’de İngiltere’ye götürülerek British Museum’a yerleştirildi. Günümüzde hala bu müzede sergilenmektedir.
Fiziksel Özellikleri ve Üzerindeki Yazıtlar
Rosetta Taşı, 114 cm yüksekliğinde, 72 cm genişliğinde ve 28 cm kalınlığında bir granodiyorit bloktur. Ağırlığı yaklaşık 760 kg‘dır. Üzerindeki yazıtlar, MÖ 196 yılında V. Ptolemy döneminde yazılmıştır. Yazıtlar üç farklı dilde ve yazı sisteminde tekrarlanmıştır:
- Hiyeroglif: Antik Mısır’ın resmi dini metinlerinde kullanılan sembolik yazı.
- Demotik: Halkın günlük iletişimde kullandığı el yazısı.
- Antik Yunanca: Mısır’ı yöneten Ptolemaios Hanedanı’nın resmi dili.
Metnin içeriği, Memphis rahiplerinin Ptolemy V Epiphanes’e verdiği desteği öven bir kararnamedir. Rahipler, kralın vergi indirimleri ve tapınaklara yaptığı bağışlar karşılığında onu tanrılaştırmıştır.
Hiyerogliflerin Çözülmesi: Champollion’un Dehası
Rosetta Taşı’nın keşfi, antik Mısır yazılarını çözmek için bir umut oldu. Ancak bu süreç, onlarca yıl süren çalışmalar gerektirdi. Taşın üzerindeki Yunanca metin okunabildiği için, diğer dillerin şifresi bu metinle karşılaştırılarak kırılabilecekti.
Thomas Young (1773-1829), ilk önemli adımları atan İngiliz bilim insanıydı. Demotik yazıdaki bazı kelimelerin Yunanca metindeki kraliyet isimleriyle eşleştiğini fark etti. Örneğin, “Ptolemaios” ve “Kleopatra” gibi isimlerin hiyerogliflerde kartuş (kraliyet mührü) içine yazıldığını keşfetti.
Ancak hiyerogliflerin tamamen çözülmesi, Jean-François Champollion (1790-1832) adlı Fransız dilbilimciye nasip oldu. Champollion, Yunanca metni kullanarak hiyerogliflerin yalnızca ideogramlardan (sembollerden) ibaret olmadığını, aynı zamanda fonetik (ses temelli) öğeler de içerdiğini kanıtladı. Örneğin, “Ra” (güneş tanrısı) sembolünün aynı zamanda “r” sesini temsil ettiğini gösterdi.
1822‘de Champollion, hiyeroglif alfabesinin temelini ortaya koyan bir makale yayımladı. Bu çalışma, Mısırbilim (Egyptology) alanının doğuşunu simgeledi.
Rosetta Taşı’nın Kültürel ve Bilimsel Mirası
Rosetta Taşı’nın keşfi ve hiyerogliflerin çözülmesi, antik Mısır’ın din, tarih ve günlük yaşamına dair binlerce belgenin anlaşılmasını sağladı. Örneğin:
- Ölüler Kitabı gibi dini metinler,
- Firavunların yıllıkları,
- Tapınak duvar yazıtları artık okunabilir hale geldi.
Ayrıca, bu keşif arkeolojinin metodolojisini değiştirdi. Yazılı kaynaklar, kazı bulgularıyla birleştirilerek tarihsel analizler daha derinlemesine yapılmaya başlandı.
Modern Dünyada Rosetta Taşı: Sembolizm ve Tartışmalar
Rosetta Taşı, günümüzde bilimsel keşfin, iletişimin ve kültürlerarası diyaloğun evrensel bir sembolü haline gelmiştir. Örneğin:
- Rosetta Projesi: Dünya dillerinin dijital arşivini oluşturmak için başlatılan bir girişim.
- Rosetta Uzay Aracı: Avrupa Uzay Ajansı’nın 67P kuyruklu yıldızını incelemek için gönderdiği araç.
- “Rosetta Stone” Yazılımı: Dil öğrenme programlarına ismini veren bir marka.
Ancak taşın British Museum’da sergilenmesi tartışmalara da yol açmaktadır. Mısır hükümeti, Rosetta Taşı’nın anavatanına iadesini talep etmektedir. British Museum ise taşın “insanlığın ortak mirası” olduğunu savunarak bu talebi reddetmiştir.
Rosetta Taşı’nın British Museum’daki Yeri ve Ziyaretçi Deneyimi
British Museum’un 4. Nolu Galerisi‘nde sergilenen Rosetta Taşı, müzenin en çok ilgi gören eserlerindendir. Yanında hiyeroglif çözümlemesini anlatan interaktif ekranlar bulunur. Ziyaretçiler, Champollion’un notlarını inceleyebilir ve antik Mısır yazıları hakkında detaylı bilgi edinebilir.
Rosetta Taşı, insanlığın geçmişle kurduğu bağın en somut örneklerinden biridir. Sadece bir taş parçası değil, bilginin gücünü ve merakın sınır tanımazlığını simgeleyen bir anıttır. Champollion’un dediği gibi: “Hiyerogliflerin sessizliğini bozmak, ölülerin dilini yeniden canlandırmaktır.” Bu taş, bize antik uygarlıkların sesini duyurmayı sürdürecek.
